Tiếng Trung: 谋事在人成事在天 / móu shì zài rén chéng shì zài tiān
Trong đó:
- 谋 [móu]: mưu; mưu kế; mưu mô
- 事 [shì]: sự tình; công việc; việc
- 在 [zài] : tại, do.
- 人 [rén]: người
- 成 [chéng] hoàn thành; thành công
Nghĩa là: Để tính toán hay lập kế hoạch cho bất kỳ một công việc nào đó thì là do bản thân của con người. Còn làm sao để cho công việc đó thành công tốt đẹp thì lại là do ông trời. Thành công hay không thì chúng ta cũng phải chịu tác động của nhiều điều kiện khách quan khác nhau.
Từ đồng nghĩa: 尽人事，听天命
Nguồn gốc câu thành ngữ: Mưu sự tại nhân thành sự tại thiên
Nguồn gốc câu nói này của Gia Cát Lượng (Tể tướng của nhà Thục Hán thời Tam Quốc) nguyên văn là: 谋事在人，成事在天，不可强也！
Sự rằng:
Trong trận hỏa chiến ở hang Thượng Phương, quân sư tài ba Khổng Minh (Gia Cát Lượng) đã bày mưu để đưa cha con Tư Mã Ý vào thế trận hỏa thiêu bày sẵn. Cứ ngỡ Tư Mã Ý sẽ bị chết cháy ở Thượng Phương Cốc, nhà Ngụy đại nạn tới nơi! Giấc mộng phục hưng triều Hán bao năm sắp thành thực! Thì bỗng gió nổi lên, trời đổ mưa rào. Bao nhiêu lửa đều bị dập tắt hết, cha con Tư Mã Ý thoát chết. Gia Cát Lượng đứng trên cao nhìn tàn cuộc mà mắt rơm rớm lệ, đành ngước mặt lên trời thống khổ: “Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”.
Gia Cát Lượng trong Tam Quốc Diễn Nghĩa có thể nói là một người rất khôn khéo, mọi việc lớn nhỏ đều được chuẩn bị trước. Nhưng Gia Cát Lượng cũng không phải là một vị thần, và đôi khi không có cách nào thay đổi được một số thứ.
Không chỉ có chiến đấu, mà các mặt khác của cuộc sống cũng vậy, cùng một nguyên tắc, việc gì cũng phải tuân theo “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”, trong đó quan trọng nhất là thuận theo ý trời.
Đây không phải là mê tín, trời ở đây không phải là huyễn mà điều gì phù hợp với điều kiện của con người là ý muốn của Thượng đế. Và “ý trời” cũng có thể hiểu là “lòng dân”, “người thắng thiên hạ”, du hành khắp thiên hạ, không thể thiếu một chữ “lý”! “Luật trời” cũng là “phép tắc của con người”.
Đôi khi quá thông minh chưa chắc đã là điều tốt vì thiên hạ tính bằng triệu mà trời chỉ có một! Cũng như quá nhiều tấm gương sống thành công và thất bại trong lịch sử đã nói với chúng ta, gốc rễ của thành công và thất bại đôi khi không nằm ở vật, mà là ở “người”! Dù là con người thì cũng phải tùy “trời” mà làm, còn “ý trời” thì thường là lòng dân mà ra.
Tuy nhiên không nên quá ỷ lại vào đó mà không nỗ lực hay đổ lỗi thất bại là cho trời đất. Những yếu tố may rủi luôn tồn tại, điều quan trọng là nếu chúng ta đã cố gắng hết mình. Dù kết quả có như thế nào cũng sẽ không thấy hổ thẹn.
