Nói đến Trung Quốc – một đất nước với nền văn hóa đặc trưng thì ta không thể không nhắc đến một loại hình nghệ thuật hết sức đặc biệt: nghệ thuật cắt giấy Trung Hoa. Hình ảnh chữ Hỉ, chữ Phúc màu đỏ được dán trên tường, trên cánh cửa từ lâu đã là một nét đẹp trong văn hóa người Trung Quốc. Vậy nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc có từ khi nào và phát triển ra sao? Nó ảnh hưởng như thế nào tới đời sống và tư tưởng của người dân Trung Quốc?
1. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN
Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc là nghệ thuật dùng dao hoặc kéo để khắc hoa văn hình ảnh trên giấy, giấy được cắt ra dùng để trnag trí nhà, tưởng hoặc dùng trong các dịp lễ tết, thọ, hỉ khi phối hợp với các văn hóa dân gian. Nghệ thuật cắt giấy có lịch sử lâu đời, khởi nguyên từ thời Tây Hán trước công nguyên với hình sức ban sơ là cắt hoa trên da động vật hoặc mảnh đồng. Nghệ thuật cắt giấy có nguồn gốc từ các nghi lễ cúng biếu của người Trung Hoa với tổ tiên với ước mong bất tử. Từ đây phong tục cắt giấy theo các mẫu thiết kế được hình thành
Thời nhà Đường, nghệ thuật cắt giấy đã được nhà thơ Đỗ Phủ nhắc đến trong thơ:
“ Nước nóng cho rửa ráy
Tiểu chỉ để chiêu hồn”
Theo tục lệ địa phương thời đó, nếu viết chữ lên giấy và dán lên tường có thể trừ tà cho các vị khách. Vì vậy ngày nay việc dùng giấy để trang trí cờ hiệu cũng khá phổ biến.
Vào khoảng thế kỉ thứ năm tại ba ngôi mộ ở Thổ Lỗ Phồn khu tự trị Tân Cương cũng tìm ra dấu vết về nghệ thuật cắt giấy như hình mẫu “ ngôi nhà và bó hoa”.
Đến thế kỉ VI và thế kỉ IX, tranh giấy cũng được trang trí trên các đồ trang sức, nón, trống đồng…Ví dụ như các mẫu vẽ được dùng để trang trí nón được tìm thấy ở thành phố Tây An, những lá vàng và bạc được khắc sau gương đồng tìm thấy ở quận Giang Châu( Quảng Tây).
Trước thể kỉ XIII, con người đã sử dụng các mẫu vẽ để trang trí trên các đồ gốm. Ngoài ra, vải in màu chàm được tìm thấy ở tỉnh Sơn Tây cũng là nhờ việc đổ bột nhão vào các mẫu vẽ, sau đó đặt vải vào mà thành các mẫu vẽ độc đáo.
Từ thế kỉ XIX đến thế kỉ XVII, nghệ thuật cắt giấy đã được sử dụng khá rộng rãi để trang trí dèn lồng và quạt xếp. Đến thế kỉ XX, hình giấy cắt lúc này đã được dùng trong hoàng tộc do độ độc đáo đã được nâng lên rất nhiều. Cung điện thởi nhà Thanh được dán các hình vẽ rồng phượng. Và thay vì thêu các hình vẽ người ta đã cắt giấy và dán chúng lên áo hoàng bào.
2. MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG
Ban đầu nghệ thuật cắt giấy đa số được sử dụng phục vụ cho các hoạt động tín ngưỡng như đuổi tà ma, thờ cúng. Trong các dịp lễ tết, thờ cũng tổ tiên, chúc thọ, đám cưới dùng các hình vẽ giấy cắt như phượng, rồng, chữ song hỉ, uyên ương…sẽ mang lại may mắn, bình an. Nhưng sau khi nghệ thuật giấy đã phát triển mạnh, giấy cắt được sử dụng như vật trang trí mang tính độc đáo.
Hình giấy cắt nghệ thuật được tìm thấy ở trống đồng, trên tường nhà…và được dùng làm hình mẫu khi thuê các mẫu hình trên trang phục. Nhìn chung nghệ thuật cắt giấy rất được coi trọng, tùy vào mục đích sử dụng mà người dùng kéo. Khi dùng kéo người nghệ nhân cơ thể cắt chồng nghệ nhân tạo ra các hình mẫu kiểu dáng khác nhau.
3. CÁC KIỂU CẮT GIẤY
Trước khi tìm hiểu nghệ thuật cắt giấy chúng ta nên tìm hiểu vật dụng dùng để cắt giấy. Như tên gọi, muốn cắt được giấy đầu tiên phải dùng kéo hoặc dao nhỏ sắc. Người nghệ nhân sẽ dùng đôi bàn tay khéo léo của mình cắt trên nền giấy đỏ, hình cắt sinh động tinh sảo và tỉ mỉ từng căng ti mét. Nếu hình cắt lờm xờm khó coi thì sẽ giảm tính nghệ thuật của giấy cắt đó.
Có hai kiểu cắt giấy, loại thứ nhất là nhiều lớp giấy lên nhau. Sau đó sẽ được nhiều sản phẩm giống nhau, lúc này người nghệ nhân chỉ cần chỉnh sử lại cho đẹp mắt. Dùng kéo có thể uyển chuyển chỉnh sửa các nét không cần thiết.
Loại cắt thứ hai là dùng dao. Khi dùng dao người nghệ nhân phải để giấy ra mặt phẳng sau đó dùng dao tỉ mỉ cắt những đường nét mềm mại. Ưu điểm của dùng dao là có thể cắt được những đường nét thẳng mà kéo khó cắt được.
Để có một tác phẩm tinh sảo, người nghệ nhân phải tỉ mỉ chọn dao kéo sắc bén, giấy đỏ được chọn cũng phải là loại giấy đẹp và dễ cắt.
Nghệ nhân thực hiện cắt giấy đa phần là nghệ nhân nữ, họ thường hướng đến những đề tài bình dị về cuộc sống ngày thường. Điều đó cũng góp phần đưa nghệ thuật cắt giấy gần gũi với cuộc sống hơn.
4. ĐỀ TÀI THƯỜNG ĐƯỢC DÙNG
Đề tài trong việc cắt giấy rất phong phú đa dạng.
4.1. Các câu chúc, câu đối
Người dân luôn mong cuộc sống bình dị vạn sự như ý, vì vậy họ hay cắt những câu chúc như “ An khang thịnh vượng” “ mọi điều tốt lành” và lồng vào đó là những hình cắt về những vật xung quanh như hàng cây, cánh đồng..những vật bình dị xung quang cuộc sống.
Chữ Phúc
4.2. Hình ảnh các nhân vật lịch sử
Nhằm tái hiện lại các câu chuyện lịch sử một cách sinh động, người nghện nhân cũng cắt các nhân vật lịch sử rồi diễn tả lại một câu chuyện lịch sử nào đó. Các hình mẫu được cắt thưởng là những vị tướng nổi tiếng như Quan Công, Trương phi, các vị anh hùng Thủy Hử…Hầu như khi cắt về các nhân vật lịch sử, người nghệ nhân sẽ cố gắng khắc họa đúng chân dung và đức tính của các vị tướng. Ví dụ gương mặt Trương Phi sẽ lộ ra vẻ mãnh tướng, mặt Gia Cát Lượng sẽ lộ vẻ uyên thâm…
Ngoài ra nhân vật trong Tây Du Kí cũng được ưa chuộng. Đặc biệt chân dung Tôn Ngộ Không cầm gậy Như ý rất được các em nhỏ yêu thích.
Nhân vật Tôn Ngộ Không
4.3. Đề tài về cuộc sống ngày thường
Ngoài ra hình cắt về hoa quả, con thú, 12 con giáp cũng là đề tài không thể thiếu trong nghệ thật cắt giấy. Hình ảnh cá chép, rồng, phượng thường được dùng để trnag trí ở bàn thở, cung điện thời xưa. Hình ảnh hoa quả như hoa mai, hoa đào, hoa mẫu đơn, chim ác là, sếu…
Hoa
Gấu trúc
12 con giáp
Tóm lại, nghệ thuật cắt giấy được ưa chuộng và lan rộng ở Trung Quốc từ xưa đến nay. Mặc dù sự du nhập của văn hóa phương Tây cũng làm cho nghệ thuật cắt giấy không còn được phổ biến như trước, nhưng trong nét văn hóa Trung Quốc, cắt giấy là nét nghệ thuật độc đáo không thể thiếu.
Trong các đám cưới vẫn có hình ảnh chữ Hỉ được dán trên tường,khi đi dạo trên các con phố Trung Quốc vẫn thấy các hàng quán bán đồ lưu niệm là hình giấy cắt các con vật, các loại hoa. Nghệ thuật cắt giấy đóng vai trò quan trọng trong nét văn hóa của người dân Trung Quốc.
Chữ Hỉ
Như vậy với lịch sử lâu đời, nghệ thuật cắt giấy đã trở thành một đặc trưng trong văn hóa Trung Quốc. Hãy thường xuyên theo dõi website của Tiếng Trung Khánh Linh để tìm hiểu thêm về nhiều chủ đề liên quan đến văn hóa Trung Hoa các bạn nhé!
Xem thêm: HỌC TIẾNG TRUNG QUA BÀI HÁT “NHỮNG NĂM THÁNG ẤY” – 那些年
